niedziela, 1 grudnia 2013

Kościół cmentarny pod wezwaniem świętego Leonarda w Busku Zdroju

Busko Zdrój to uzdrowisko położone w południowej części Polski. Znajduje się ono w województwie Świętokrzyskim, 45 kilometrów na południe od Kielc. Słynie z bogatych złóż wód siarkowych oraz jodkowo bromowych. Jego populacja w 2012 roku wynosiła 30 tysięcy mieszkańców.
Mimo, iż jest to małe miasto, można znaleźć w nim kilka godnych uwagi obiektów. W tym poście, w ramach opowiadania o rzeczach wartych poznania, przedstawię  najstarszy buski zabytek, czyli kościół cmentarny pod wezwaniem świętego Leonarda.
Drewniany kościół św. Leonarda jest dziełem cieśli Walerego, który zbudował go według obowiązującej sztuki i ornamentyki stosowanej w południowej Małopolsce.






Ta zbudowana z drewna modrzewiowego świątynia w obecnym kształcie powstała w roku 1699, na miejscu dwunastowiecznego kościoła pod wezwaniem tego samego patrona. Kościół jest orientowany. Po zachodniej stronie posiada kruchtę, węższą i niższą od nawy głównej. Kruchtę przykrywa trzyspadowy, pokrytym gontem dach, z trójkątnym półszczytem ozdobionym motywem promienistego „słońca”. Do kruchty prowadzą dwuskrzydłowe nieoryginalne drzwi z filonkami ozdobionymi drewnianymi kołpakami.
Naprzeciw kruchty znajduje się pięcioboczne prezbiterium tworzy wieloboczną absydę. Dwuspadowy dach zaokrągla się nad absyda nie tworząc szczytu. Pod dolną krawędzią połaci dachu biegnie poziomy, ukośnie przymocowany profilowany podokapnik chroniący przed zamakaniem szczytowe części szalunku. Równolegle, tuż przy przyziemiu, umocowany jest biegnący wzdłuż ścian obdaszek. Na kalenicy umieszczona jest barokowa wieżyczka pełniąca rolę sygnaturki, Składa się z wielobocznego trzonu i ażurowych ścianek zwieńczonym hełmem z iglica zakończona krzyżem. Absyda posiada od południa jedno okno a od północy przylega doń maleńka zakrystia.
Nawę główną oświetlają od południa dwa dziesięciopolowe okna. Kościół posiada konstrukcję zrębowo-słupową. Jest cały oszalowany. Z kruchty do nawy prowadzą drzwi ujęte w drewniany portal z nadprożem ozdobionym reliefem „w ośli grzbiet’ i z napisem Anno Domini 1699.







Na profilowanej belce tęczowej usytuowane są dwie pełne rzeźby wyobrażające Matkę Boską i św. Jana. Pośrodku barokowych rzeźb znajduje się krucyfiks z wyciętym z blachy Chrystusem.
Nawa i prezbiterium przykryte są płaskimi stropami. Były one prawdopodobnie w całości jedynie w prezbiterium. Malowidło przedstawia patronów Polski św. Wojciecha i św.Stanisława.
Prezbiterium z zakrystią łączy drewniany portal z potężnych, profilowanych bali modrzewiowych. Trapezoidalne nadproże połączone zamkiem ciesielskim z węgarami tworzą masywne odrzwia, na których zawiedzone były dawniej drzwi.





Najważniejszym, najefektowniejszym, pierwszorzędnym elementem wyposażenia prezbiterium jest główny ołtarz będący dwukondygnacyjny kompozycją architektoniczno-rzeźbiarską z centralnie usytuowaną, trójwymiarową figurą patrona kościoła.



Późnobarokowy ołtarz głównym składa się z mensy i obejmującej ją z trzech stron nadstawy będącej w rzeczywistości sięgającym posadzki retabulum. Stołem ofiarnym jest dosyć prymitywna mensa skrzyniowa nakryta kamienną taflą z wydrążona płycizną, w której znajduje się wykonana ze szlachetnego marmuru płyta z widocznym, sepulkurum czyli skrytką na relikwie. Czołową ścianę mensy ozdabia panneau z groteskowym ornamentem ułożonym antycznie.


Pierwszą kondygnację retabulum (cały w kolorze czerni) rozpoczynają masywne, czwórgranne, trójczłonowe filary stojące na bazach. Poszczególne człony oddzielają gzymsy działowe. Pierwszy człon (najdłuższy i najszerszy) ozdabia mocno spłaszczony romb koloru białego. Drugi człon (węższy i krótszy) jest z przodu ozdobiony ceramiczną rozetą a trzeci (najwęższy i najkrótszy) zakończony impostem, dźwiga rzadko spotykaną figurę Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z ruchomymi rękami w stawach łokciowych i barkowych. Na symetrycznie położonym lewym filarze, będącym lustrzanym odbiciem prawego, znajduje się posążek św. Teresy.


Między filarami bocznymi a mensą wykonane są dwa półkoliste otwory wejściowe tworzące obejście z tyłu ołtarza, mieszczące wizerunki świętych: Piotra i Pawła. Drugą kondygnację wyróżniają dwie pary kolumn ustawionych uskokowo wobec siebie tzn. zewnętrzne są wysunięta bardziej do przodu a środkowe są nieco cofnięte w głąb. Trzony kolumn są gładkie, całe pomalowane na czarno, za wyjątkiem zewnętrznych, które spowijają spiralne wstęgi koloru białego.
Między kolumnami umieszczony jest posążek św.Leonarda, który stoi w niszy glifowego, ślepego, prostokątnego portalu. Poszczególne glify ozdobione są kolejno: ornamentem akantowym, ceramicznymi rozetkami i wicią roślinną z liśćmi i kwiatami róży. Figura przedstawia zakonnika w habicie dzierżącego w dłoniach kajdany- swój atrybut (św. Leonard jest patronem jeńców i więźniów, ale także bydła domowego i koni).
Wyposażenie nawy głównej jest ubogie, przypadkowe, niejednolite a w wielu przypadkach mocno nadszarpnięte czasem.Na wprost, po obu stronach prezbiterium, wiszą dwa bogato oprawne obrazy, będące przypuszczalnie fragmentami jakiegoś zdemontowanego ołtarza Po lewej stronie znajduje się wizerunek św. Jadwigi Śląskiej a po prawej dwóch młodych świętych, ubranych w rzymskie tuniki i trzymających w dłoniach gałązki palmowe. Mogą to, więc być męczennicy (palmy męczeństwa), np. Kosma i Damian, Korneliusz i Cyprian, Marceli i Piotr itd.



Na północnej ścianie wiszą obrazy Matki Boskiej Częstochowskiej oraz Koronacja Matki 
Boskiej.
Na zachodniej ścianie wisi obraz N.P.N. Marii Panny. Jednolity warsztatowo i artystycznie jest cykl czternastu obrazów Drogi Krzyżowej pędzla nieznanego, pewnie ludowego artysty. Funkcję użytkową spełniają ozdobne ławki przeniesione z kościoła parafialnego.






Wokół kościoła rozpościera się stary, nieczynny cmentarz grzebalny otoczony kamiennym murem. Na cmentarzu zachowało się kilka różnych typów nagrobków w formie krzyży (kamiennych i żeliwnych), pełnowymiarowych figur (Chrystus Nazareński, Matka Boska), kolumny oplecionej wicią roślinną, wreszcie tablic epitafijnych z napisami inskrypcyjnymi. Wśród kilkunastu stosunkowo dobrze zachowanych nagrobków wyróżnia się wyjątkowym kunsztem eklektycznym, wieloczłonowy pomnik nagrobny składający się z cippusu, kanelowanej, czworobocznej kolumny z kartuszem herbowym i zwieńczająca sterczyną w kształcie obelisku.



Kościół p.w. św. Leonarda długo pełnił funkcję kościoła parafialnego, a jego najbliższe otoczenie, w latach świetności Buska, nosiło nazwę Krakowskiego Przedmieścia. Po utracie rangi kościoła farnego na rzecz przyklasztornego kościoła p. w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, świątynia opustoszała i powoli niszczała. W latach sześćdziesiątych XX wieku przeprowadzono kapitalny remont i zamieniono go na kaplicę przedpogrzebową, której opiekunkami były mieszkające w pobliżu siostry albertynki. Tę funkcję sprawowały do 1987 roku. W najbliższą niedzielę sąsiadującą z 6 listopada – dniem patrona kościoła, odbywają się w nim msze odpustowe.

3 komentarze: